بندگى كن، تا كه سلطانت كنند
تن رها كن، تا همه جانت كنند
خوى حيوانى، سزاوار تو نيست
ترك اين خو كن، كه انسانت كنند
بگذر از فرزند و جان و مال خويش
تا خليل الله دورانت كنند
سر بنه در كف، برو در كوى دوست
تا چو اسماعيل، قربانت كنند
همچو سلمان، در مسلمانى بكوش
اى مسلمان! تا كه سلمانت كنند
تا توانى، در گلستان جهان
خار شو، تا گل به دامانت كنند¹
سلمان فارسی از بهترین یاران و بزرگ ترین صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله به شمار می آید. مورّخان در نام پيش از اسلام وى اختلاف نظر دارند؛ بعضى روزبه ، و برخى بهبود نوشته اند، پيامبر صلی الله علیه و آله او را سلمان ناميد. گاهى سلمان الخير، و گاهى سلمان محمّدى مى گفتند. او خود مى گفت: من سلمان بن الاسلام از بنى آدمم، كنيه اش ابوعبداللَّه،اصلش از شيراز يا رامهرمز و يا شوشتر بود.²
مورّخين آورده اند كه: سلمان فارسى عيسى بن مريم را ملاقات نموده و تا زمان پيغمبر ما زنده مانده، چنانكه داستان وى در اين خصوص مشهور است، و نيز اخبار راجع به وجود اشخاص طويل العمر (معمّرين) در ميان عرب و عجم معروف و در كتب و تواريخ مسطور است. ³
شيخ صدوق رحمه الله مى گويد: اسم سلمان "روزبه" فرزند "خشبوذان" بود و هرگز به مطلع آفتاب سجده نكرد؛ بلكه سجده او براى خداى تعالى بود؛ امّا قبله اى كه او بدان سو نمازگزارد، شرقىّ بود و پدر و مادر او مى پنداشتند كه مانند آنها به مطلع آفتاب سجده مى كند .⁴
او بدنبال حقیقت بود و حاضر بود برای بدست آوردن آن، سختیهای روزگار را تحمل نماید، تا جایی که روزگارى براى نجات خويش از ضلالت و بت پرستى با وضع رقت بارى از ايران به شام و حجاز گريخت.⁵
سلمان فارسى همواره در سير و گردش بود و از علما و دانشمندان دربارة پيغمبر آخرالزمان تحقيق مي كرد. او همواره در اين مورد بحث و مذاكره مي نمود، و به اخبار و روايات استدلال مي كرد. وى مدت چهارصد سال زندگى نمود و پيوسته انتظار ظهور حضرت خاتم النبيّين را مي كشيد. ⁶

اسلام سلمان 
سلمان مرد آزاده ای بود. او برای کسب علم و دانش و شناخت دین حق و رسیدن به حضرت رسول صلی الله علیه و آله تصمیم گرفت به حجاز سفر کند. در این سفر پر خطر، با تعدادی از اعراب مواجه شد. آنها سلمان را به بردگی گرفتند.
زمانی که به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ایمان آورد و مسلمان شد، حضرت از او خواست برای آزاد شدنش با صاحبش قراردادی بنویسد. زمانی که سلمان با صاحبش صحبت کرد، او در جواب گفت: باید تعداد سیصد نخله خرما بکاری و چهل وقیه (هر وقیه، چهل درهم است) طلا بدهی. هر زمان خرما به بار نشست، آزاد خواهی بود. به دستور رسول الله صلی الله علیه و آله مسلمانان هر چه توانستند نخل دادند، سپس حضرت فرمود: گودال بکنید؛ ولی نخل نکارید. سلمان با تعدادی از مسلمانان گودالها را کندند، سپس حضرت خود نهالها را با دستان مبارکش در گودی قرار داد و به اذن خدا، هر نخلی که می کاشت، بلافاصله خرما می داد. نقل شده است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله تمام نهالها به جز یکی را کاشتند و یکی را عمر بن خطاب کاشت. آن یک نهال میوه نداد. حضرت فرمود: چه کسی این نهال را کاشته است؟ گفتند: عمر. حضرت نهال را کندند و دوباره خودشان کاشتند.⁷
پس شرط اول به پایان رسید؛ اما سلمان ثروتی نداشت تا شرط دوم را ادا کند. چیزی نگذشت که رسول الله صلی الله علیه و آله با دادن سنگی از طلا - که برایش هدیه آورده بودند - به سلمان - که دقیقاً به اندازة بدهکاری او بود - او را آزاد ساخت.

سلمان و تشیع 
سلمان از پیشگامان تشیع و از اعضای اصلی آن بود. در روایات مختلفی از سلمان به عنوان شیعة واقعی یاد شده است. امام محمد تقی علیه السلام فرمود: ...مي دانى شيعة خالص ما كيست؟ (راوی) عرض كرد: نه. فرمود: شيعة خالص ما حزبيل مؤمن، همان مؤمن آل فرعون و صاحب يس است كه خداوند متعال مي فرمايد: مردى شتابان از دورترين نقاط شهر (انطاكيه) فرا رسيد و همچنين سلمان، ابوذر، مقداد و عمّار از شيعيان ما هستند. ⁸
سلمان با وجود تمام مشکلات و سختیها، هرگز لحظه ای در حقّانیّت تشیّع شک نکرد. امام صادق علیه السلام فرمودند: سلمان پيوسته بندة صالح، خالص و تسليم در برابر خداوند بود، و هيچ گاه به وادى شرك و انحراف عقيدتى وارد نشد. ⁹

نقش سلمان در پایه گذاری تشیع 
اگر بخواهیم نقش سلمان را در تاریخ تشیع بررسی نماییم، باید وی را از نظر شخصیتی و ایمان از یک سو و سلسله فعالیتهای دینی و تبلیغاتیش از سوی دیگر مورد بررسی قرار دهیم تا گوشه ای از حقیقت پنهان ماندة او را معرفی کرده باشیم. سلمانی که مهم ترین هدفش به حاکمیت رسیدن دین و گسترش تشیع بود. به همین خاطر از هر فرصتی برای رسیدن به این هدف استفاده می کرد.

شخصیت سلمان محمدی 
1. از سابقون در ایمان راستین: سلمان جزء اولین مردانی بود که افتخار ایمان آوردن به حضرت رسول صلی الله علیه و آله را به نام خود ثبت نمود. آنان که خداوند متعال درباره آنها می فرماید: (السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنصَارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضىِ اللَّهُ عَنهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُم جَنَّاتٍ تَجْرِى تحَْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيم)؛¹⁰ پیگشامان نخستین از مهاجرین و انصار، و کسانی که به نیکی از آنها پیروی کردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها [نیز] از او خشنود شدند و باغهایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ جاودانه در آن خواهند ماند و این پیروزی بزرگ است.
سابقون الاولون اندر نشان
كان بود انصار و هجرت كردگان
وان كسان كز سابقين تابع شدند
بر قبول امر حق ساعى بُدند
حق از ايشان راضى و ايشان ز حق
نامشان باشد به نيكى بر ورق
بهرشان آماده باشد از خدا
جنتى جارى ز زيرش نهرها
اندر آن باشند جاويدان مقيم
اين بود فيروزى وفوزى عظيم¹¹
حضرت صادق علیه السلام دربارة آية: (أفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى) ؛¹² آيا كسى كه بر روى زمين افتاده راه مي رود در راه واقعى است فرمود؛ يعنى دشمنان آل محمّد و درباره آیه (أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ) يا كسى كه راست و استوار در راه مستقيم حركت مي كند؟ فرمود: منظور سلمان، مقداد، عمار و يارانش هستند.¹³

2. شیعة واقعی: شیعه به معنای یار و پیرو است و جمع آن شیاع و شِیَع می باشد. راغب شياع را به معنای انتشار و نيرومندى دانسته و می گويد: شيعه كسانى هستند كه شخص بواسطه آنها نيرومند مي شود. پیرو واقعی کسی است که آنچه مولای خود می گوید، بی کم و کاست انجام داده و نافرمانی نکند؛ شيعة اميرالمؤمنين علیه السلام افرادى چون امام حسن و امام حسين علیهما السلام، ابوذر، سلمان، مقداد، عمّار و محمّد بن ابى بكر هستند كه هيچ يك از فرمانهاى خدا را مخالفت نكرده اند. ¹⁴

3. مقام سلمان: حضرت علي علیه السلام فرمود: خداوند [نعمتهاي] زمين را در اين عصر به خاطر وجود هفت نفر آفريد که انسانها در پرتو وجود آنها روزي مي خورند و باران بر آنها مي بارد و ياري مي شوند، آنها عبارتند از: سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، حذيفه، عبدالله بن مسعود و من که امام آنها هستم. و اينها افرادي بودند که در نماز بر جنازة مطهر حضرت زهرا علیها السلام (که شبانه و به طور محرمانه انجام شد) شرکت نمودند.¹⁵
روایاتی که دربارة شخصیت عرفانی سلمان وارد شده است، ایشان را انسانی عالم، صادق، متقی و مورد اطمینان اهل بیت علیهم السلام و حتی از خود اهل بیت علیهم السلام و دارای کمالات فوق العاده معرفی می نماید، پس شخصیتی چون سلمان کم نظیر است.
مرحوم شیخ عباس قمی رحمه الله درباره شخصیت سلمان فارسی می نویسد: از روایات استفاده می شود که سلمان اسم اعظم را می دانست و تا درجة دهم از درجات ده گانة ايمان را دارا بوده است. وی عالم به غيب و منايا بود و از تـُحـَف بـهـشـت در دنـيـا مـيـل فـرمـوده و بـهـشـت مـشـتـاق و عـاشـق او بـوده و خـدا و رسولش او را دوست مى داشتند. حق تعالى پيغمبر صلی الله علیه و آله را امر فرمود به محبّت چهار نفر كه سلمان يكى از ايشان است و آياتى در مـدح او و اَقـرانش نـازل شـده و هـر وقـت جـبـرئيـل بـر حـضـرت رسـول صلی الله علیه و آله نـازل مـى شـد، از جانب پروردگار امر مى كرد كه به سـلمـان سـلام بـرسـاند و مـطـّلع گـردانـد او را بـه عـلم مـنـايـا و بـلايـا و اَنـسـاب. ¹⁶
بريده اسلمى مى گويد: من شنيده بودم كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: بهشت مشتاق سه نفر است. ، من و افراد مختلفى مايل بوديم كه آن حضرت اين افراد را معرفى كند و ما آنها را بشناسيم، تا اينكه ابوبكر به جمع ما پيوست و كسى به او گفت: تو صديق و يار غار پيامبرى. مناسب است تو از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال كنى که اين افراد چه كسانى هستند؟ ابوبكر گفت: من مى ترسم سؤال كنم و خود جزء آنان نباشم و بعد از اين جهت مورد ملامت قبيله ام (بنى تيم) واقع شوم. طولى نكشيد كه عمر به جمع ما پيوست، به او نيز گفته شد که از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال كند، او نيز گفت: من مى ترسم سؤال كنم و خود از آنان نباشم و بعد بدين خاطر مورد ملامت قبيلة خود (بنى عدى) قرار گيرم.

یار نزدیک پیامبر صلی الله علیه و آله: سلمان تشنة معارف دینی بود و از هر فرصتی که پیش می آمد، از محضر رسول صلی الله علیه و آله استفاده می نمود.

سپس طولى نكشيد، على علیه السلام آمد، به او گفته شد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: بهشت مشتاق سه نفر است، اگر تو سؤال كنى آنان كيستند، بسيار مناسب خواهد بود. حضرت فرمود: مانعى ندارد، سؤال مى كنم؛ زیرا اگر خود جزء آنان باشم، حمد الهى را انجام مى دهم، (و اگر از آنان نباشم، از خدا مى خواهم که مرا از آنان گرداند) آنگاه حضرت به عرض رسانيد: اى رسول خدا! تو گفته اى: بهشت مشتاق سه نفر است، آنها كيستند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: تو از آنان و بلكه اولين شخص آنان هستى، بعد سلمان فارسى؛ زيرا وى مرد كهنسال و براى تو ياور خيرخواهى است كه بايد او را ياور خود قرار دهى! و شخص سوم عمار ياسر است كه به همراه تو در جنگها شركت مى كند و خير او فراوان و نور او درخشان است و اجر و پاداش بزرگى خواهد داشت.¹⁷
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سلمان از ما اهل بيت است و كيست در ميان شما مثل لقمان حكيم كه عالم علم اولين و آخرين بود اين نص است بر آنكه لقمان اين امت محمد صلی الله علیه و آله سلمان فارسى است و او عالم و مطلع به علم اولين و آخرين است.¹⁸8
همچنین حضرت به سلمان فرمود: جبرئيل از جانب حق تعالى به من گفت: سلمان و مقداد دو برادرند كه در دوستى تو و على - برادر، وصى و همدمت- پاك و خالصند، و آن دو در ميان اصحابت همچون جبرئيل و ميكائيل در ميان فرشتگانند، با هركه به آن دو فرشته بغض ورزد دشمن، و با هركه با آن دو و محمّد و على دوستى نمايند دوستند. و چنانچه تمام أهل زمين، سلمان و مقداد را همچون دوستى فرشتگان، پرده ها، كرسى و عرش به آن دو، به خاطر محبّتشان به محمّد صلی الله علیه و آله و على علیه السلام و دوست داشتن دوستانشان و دشمنى دشمنانشان، آن دو را دوست مى داشتند، البتّه خداوند هيچ كس را عذاب نمى كرد.¹⁹
حضرت رسول صلی الله علیه و آله دست مبارکشان را بر شانة سلمان فارسى - كه در ميان حاضران بود - نهاد و فرمود: اگر ايمان به ثريّا می بود، مردمى مانند اين (فارس) بدان می رسيدند. ²⁰

4. یار نزدیک پیامبر صلی الله علیه و آله: سلمان تشنة معارف دینی بود و از هر فرصتی که پیش می آمد، از محضر رسول صلی الله علیه و آله استفاده می نمود. امام صادق علیه السلام از سلمان یاد می کردند و دستور می دادند که به او سلمان محمدی ²¹ بگویند. ابن حجر عسقلانى در الاصابة از كتاب مؤتلف الخطيب به سند خود، از انس بن مالك نقل كرده است كه: هرگاه ما مى خواستيم راجع به موضوعى از حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله سؤالى داشته باشيم، از حضرت على علیه السلام، سلمان و يا ثابت بن معاذ درخواست مى كرديم كه سؤال ما را به عرض پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله برسانند و پاسخ بگيرند؛ زیرا آنها از اصحاب ديگر با جرأت تر بودند.²²

5. دریای علم: در احوالات سلمان آمده است: شـبها براى او در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله مجلس خلوتى بوده و حضرت رسول و اميرالمؤمنين علیه السلام چيزهایى به او تعليم می فـرمـودنـد از مـكـنـونات و مـخـزونات عـلم خدایی كـه احـدى غـيـر او قابلیت و قوّة تحمّل آن را نداشت؛ لذا به مرتبه اى رسيد كه حضرت صادق علیه السلام فرمود: اَدْرَكَ سـَلْمـانُ الْعـِلْمَ الاَوَّلَ وَ الْعـِلْمَ الاخـِرَ و هـُوَ بـَحـْرٌ لا يـُنـْزَحُ وَ هـُوَ مـِنـّا اَهـْلَ الْبَيْتِ؛ سلمان دانش اول و آخر را آموخت و او دریایی بود که تمام نمی شد و او از خانواده ما است. ²³
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: اى ابوذر! سلمان باب اللّه است در زمين. هر كه معرفت به حال او داشته باشد، مؤمن است و هر كه انكار او كند، كافر است و سلمان از ما اهل بيت است. ²⁴سلمان از اهل بیت علیهم السلام شد؛ زیرا از غیر دست کشید و عاشق این خاندان شد. تشعشعات نور علم ایشان بر صورت سلمان درخشید و این بود که سلمان از آنها شد.
حضرت سلمان اسم اعظم را از حضرت رسول صلی الله علیه و آله یاد گرفت. حضرت فرمودند: تو آن را به مردمان خبر مده تا آنكه خبر نمايم تو را به اعظم آنچه تو را خبر داده ام و اين را از ناس پنهان نماى. پس سلمان گفت: و از چه جهت فرموديد كه اينها را پنهان نمايم؟ آن حضرت فرمودند: ازجهت آنكه مى ترسم مردمان همه عبادت را واگذارند وبه اين دعا اعتماد نمايند. پس سلمان گفت: خبر مى دهيد مرا به آنچه فرموديد؟ آن حضرت فرمودند: بلى، تو را خبر مى دهم... ²⁵ از بعضى از ائمّه علیهم السلام مروى است كه: سلمان بسيارى از علم اوّل و آخر را ادراك نموده بود. ²⁶
خطیب بغدادی به سند خود، از انس روايت كرده است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسيدند: يا رسول الله! مطالب علمى را از زبان چه كسى فراگيريم و يادداشت كنيم؟ فرمود: از زبان على و سلمان. ²⁷

6. دوست داشتن سلمان: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: چهار تن را بايد دوست بداريد و خدا خودش هم آن چهار تن را دوست مى دارد. پرسيدند: يا رسول اللّه! آن چهارتن كيانند؟ حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: على علیه السلام يكى از آنهاست و سه تن ديگر: ابوذر، مقداد و سلمان هستند كه بايد آنها را دوست بداريد، و خداى تعالى هم آنها را دوست مى دارد. ²⁸

عملکرد سلمان 
1. معرفی امام علی علیه السلام: سلیم بن قیس از سلمان نقل می کند که می فرمود: إِنَّ عَلِيّاً علیه السلام بَابٌ فَتَحَهُ اللَّهُ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً؛²⁹ علی علیه السلام دری است که خداوند متعال آن را گشوده است؛ هر کس داخل شود، مؤمن و هر کس خارج شود، کافر است.
بر همین اساس است که سلمان در دفاع از ولایت، هرگونه سختی و خطرات جانی را به خود می خرید.

2. موقعیت شناسی: وقتی عمر بر مسند خلافت نشست، پیشوایان یهود نزد او آمدند و سؤالاتی کردند و عمر از جواب عاجز ماند. آنها گفتند: گواهى مى دهيم كه محمد پيغمبر نبوده است و اسلام هم باطل است! سلمان وضعیت را بسیار حساس و خطرناک دید، برخاست و از آنها خواست آرام باشند و لحظاتی را صبر کنند. سپس نزد امیر بیان حضرت علی علیه السلام آمد و جریان را بیان نمود. حضرت تمام سؤالات آن یهودیها را پاسخ گفتند. تعداد يهوديانى كه براى پرسش آمده بودند سه نفر بود كه دو نفر از آنها با شنيدن فرمايشات حضرت اسلام اختيار كردند و به يكتایى خدا و رسالت محمد مصطفى صلی الله علیه و آله اقرار نمودند؛ ولی يكى از آنها گفت: سخنان شما تأثير خود را در دل ياران من گذاشت و آنها ايمان آوردند و درستى پيغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را تصديق كردند؛ اما سؤال ديگرى باقى مانده است كه اگر اجازه فرمایى، مطرح كنم؟ او سؤال اصحاب کهف را مطرح کرد و جواب شنید و آنگاه مسلمان شد.³⁰

3. به پا داشتن سنت پیامبر صلی الله علیه و آله: امیرالمؤمنین علیه السلام در خطبه ای در رابطه با ویژگیهای سلمان می فرماید: خدا او را در آنچه آزمايش كرد پاداش خير دهد، كه كجیها را راست، و بيماریها را درمان، و سنّت پيامبر صلی الله علیه و آله را به پا داشت. ³¹

4. انجام وظیفه: سلمان در دنیا وظیفة خود را به خوبی انجام داد؛ چراکه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: با دامن پاك، و عيبى اندك درگذشت، به نيكیهاى دنيا رسيده و از بدیهاى آن رهايى يافت، و وظایف خود نسبت به پروردگارش را انجام داد. ³²

5. حقیقت یابی: وقتی شنید پیامبری ظهور کرده است، برای اینکه درستی یا نادرستی او برایش ثابت شود، به دنبال نشانه های او می گشت. روزی رسول الله صلی الله علیه و آله بر او وارد شد. او می دانست که یکی از نشانه هاى نبوّت، نپذيرفتن صدقه است؛ لذا موقعیت را مناسب دید، طبق خرمایى را به حضور مباركش آورد و به عرض رساند: اين طبق خرما صدقه اى است كه براى شما و يارانتان تقديم مى شود. حضرت فرمود: صدقه بر من و اهل بيت من حرام است! سلمان طبق را از حضور مبارك پیامبر صلی الله علیه و آله برداشت. فرداى آن روز كه رسول خدا صلی الله علیه و آله به ديدار سلمان رفت، سلمان طبق خرمایى آورد و به عرض رساند: يارسول الله! اين طبق خرما هديه است. حضرت به همراهان خود فرمود: از اين طبق بخوريد. ³³ و اینگونه نشانه ای از نبیّ راستین برای سلمان روشن شد.

6. تبعیّت و محبّت: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: واللّه اگر براى من مردانى بودند كه تابع خدا و رسول باشند، از روى خلوص به عدد اين گوسفندان، هر آينه دور مي كردم بچه خورنده مگسان را از سلطنت. راوى گويد: چون شب شد، سيصد و شصت نفر با آن حضرت به بيعت برخاستند تا جان بر سر اين كار نهند. حضرت فرمود: فردا تمامى سرهاى خود را بتراشيد و در احجار زيت كه نام محلى در خارج از مدينه است، حاضر شويد. چون حضرت سر مبارك تراشيده به محل حاضر شد، غير ابوذر و مقداد و حذيفه و عمار و سلمان كسى نيامد.³⁴
امام علی علیه السلام فرمود: چون رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنيا رفت، مشغول دفن آن حضرت شدم و پس از فراغ از امرآن حضرت، قسم ياد نمودم كه ردا بر دوش نيافكنم؛ مگر براى فريضه نماز، تا آنكه قرآن را جمع نمايم. چون قرآن را جمع آورى نمودم دست فاطمه و دو پسر خود حسن و حسين را گرفته و نزد اهل بدر و آنانكه در اسلام سابقه داشتند رفتم و ايشان را در حق خود قسم دادم و به يارى خود خواندم؛ اما كسى از ايشان اجابت نكرد؛ مگر چهار نفر: سلمان و عمار و مقداد و ابوذر.³⁵
مردى به سلمان گفت: چرا دوستى تو نسبت به على شديد است؟پاسخ داد: شنيدم كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله مى فرمود: هر كه على را دوست بدارد، مرا دوست داشته است، و هر كه با او دشمنى كند، مرا دشمن گرفته است. ³⁶ سلمان عاشق رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام بود.

7. نقل روایات در مدح امیرالمؤمنین علیه السلام و ولایت: شیعه و سنی روایتهای مختلفی دارند که در سلسله راویان آن سلمان قرار دارد.
حدیث وصی بودن حضرت علی علیه السلام را طبرانی از سعید از سلمان و همچنین ابن حجر در کتاب تهذیب التهذیب از انس بن مالک از سلمان نقل کرده اند.³⁷
همچنین حدیث نور پیامبر صلی الله علیه و آله را ذهبی در میزان الاعتدال با سندی که منتهی به جناب سلمان می شود، نقل کرده است.³⁸
حدیث علی بن ابی طالب علیه السلام یعسوب مؤمنان است ؛ را طبرانی و بزاز از سلمان نقل می کنند.³⁹
و حدیث اولین کسی که به رسول حق صلی الله علیه و آله ایمان آورد، امیرالمؤمنین علی علیه السلام است. را هيثمى در مجمع ⁴⁰ از ابوذر و سلمان نقل كرده است. همچنین مناوى حديث مزبور را در شرح فيض القدير ⁴¹ نقل كرده و گفته است كه طبرانى و بزّاز از ابوذر و سلمان نقل كرده اند و متّقى نیز آن را در كنز العمال ⁴² آورده است و مى گويد: طبرانى از سلمان ، ابوذر ، ابن عدى نقل کرده و بيهقى روايت مزبور را از حذيفه نقل كرده است.

8. اطاعت محض از ولایت: از خصوصیات بارز سلمان مطیع محض ولایت بودن است.
پس از اینکه ابوبکر به خلافت نشست، تنها چهار نفر به علی بن ابی طالب علیه السلام وفادار مانده و بقیه تمرد کردند. راوى می گويد: من از سلمان پرسيدم: آيا همين چهار نفر بر حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام اتفاق كرده اند و ساير مردم از آن امام الامم برگشته شيوة تمرد برداشتند؟ سلمان گفت بلى، در آن روز به غير از من و زبير بن عوام و مقداد و اباذر كسى ديگر اتفاق به آن سرور نكرد. ⁴³
سلمان می گوید: چون عمر ديد كه من به موجب حكم ولى مهيمن ساكت گرديدم گفت: اى سلمان! هرگاه تو چنين مطيع و مسلم و منقاد امر و حكم على علیه السلام بودى بايستى كه چنانچه اباذر و مقداد كه مصاحب تواند و در هنگام بيعت ساكت بودند، تو نيز از امثال اين قيل و قال ساكت شده بيعت مي كردى. ⁴⁴

9. برگزاری دروس تفسیر قرآن: سلمان كه فقيه ترين انسان بعد از اهل بيت علیهم السلام و تحت تعليم كامل و مستقيم آنان بود، در كاخ كسري (مدائن) درس تفسير سورة يوسف برگزار كرده بود، و حتي در آنجا، نماز، به خصوص نماز جمعه برگزار مي فرمود و در بعضي از منابع آمده است كه اندك اندك مردم از برگزاري جلسة تفسير با خبر شده و در حدود هزار نفر خود را در این درس حاضر كرده بودند.⁴⁵

10. انجام مأموریتهای محوله: 
الف. ابن حجر در ذيل شرح حال عرفطة بن شمراح جنّى ⁴⁶ از بنى نجاح، به نقل از خرائطى در الهواتف ، حديث مسندى را از سلمان فارسى نقل كرده است كه گفت: در يكى از روزهاى بارانى، در مسجد حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله شرفياب بوديم كه صداى السّلام عليك يا رسول الله به گوش رسيد. به دنبال آن، جواب پيغمبر صلی الله علیه و آله را نیز شنيديم. در اين هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله از سلام کننده پرسيد: تو كيستى؟ جواب داد: من عرفطه ام و به همان نسبى كه نقل كرديم خود را معرفى كرد. اينك درحالى كه آیين اسلام را پذيرفته ام به حضورتان آمده ام. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او خوش آمد گفت و فرمود: خودت را به همان صورتى كه دارى ظاهر كن! سلمان گفته است كه در اين هنگام، پيرمرد خارپشت شكل پرمویى كه چهره اش را موى درشت و پر پشتى فراگرفته بود، ظاهر شد. چشمهايش به درازا شكافته بود، دهانى در سينه داشت و نيشهاى درازى از دهانش بيرون آمده بود و در انگشتانش ناخنهاى تيزى بود مانند نيشهاى درندگان! از ديدن عرفطة ، پوست بدن ما به لرزه درآمد. آن پيرمرد خطاب به رسول اكرم صلی الله علیه و آله عرض كرد: يا نبى الله! شخصى را با من همراه كن تا گروهى از مردم مرا به آیين اسلام دعوت كند. و من تعهد مى كنم كه او را پس از انجام مأموريتش به سلامت بازگردانم.
ابن حجر گفته است: خرائطى حكايت طولانى همراهى على علیه السلام با او را نقل كرده است که خلاصة آن اين است كه: حضرت على علیه السلام بر شتر سوار شد و سلمان را نیز در رديف خود سوار كرد. به راه ادامه دادند تا قدم به بيابانى خشك و بدون علف و درخت (كوير) گذاشتند. حضرت على علیه السلام همواره ذكر خدا مى گفت. در آن بيابان سلمان نماز صبح را با آن پيرمرد بجاى آورد. پس از نماز، حضرت على علیه السلام از جاى برخاست و خطابه اى بيان كرد. طولى نكشيد كه جنّيان از اطراف بيابان ظاهر شدند. حضرت به خواندن دعایى طولانى پرداخت. در اين هنگام، صاعقه اى از آسمان پديدار شد و بيشتر آنها را كه حاضر به پذيرش دين اسلام نبودند، سوزاند و آنهایى كه باقى مانده بودند، به دين مبين اسلام اقرار كردند و حضرت على علیه السلام و سلمان به سلامت بازگشتند. حضرت على علیه السلام ماجرا را به طورى كه اتفاق افتاده بود به عرض رسول اكرم صلی الله علیه و آله تقديم داشت و حضرت فرمود: يا على! آن گروه باقيمانده و نسل آنان تا روز قيامت از هيبت و عظمت تو در هراسند!⁴⁷

ب. راوی می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله به على علیه السلام و سلمان و اباذر و يك نفر ديگر كه گمان مى كنم مقداد بود، دستور داد در مسجد با صداى بلند اعلان كنند: ايمان ندارد كسى كه همسايه اش از ظلم او در امان نباشد. آنها به مسجد رفته سه مرتبه با صداى بلند گفتند، سپس پيامبر صلی الله علیه و آله با دستش به چهل منزل از روبرو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ اشاره كرد (یعنی اینها جزء همسایه محسوب می شوند).⁴⁸

11. نشان دادن شجاعت و جرأت در مقابل غیر حق: شجاعت و جرأت حضرت سلمان زبانزد خاص و عام است. زمانی که صداها در گلو ایستاده و نفسها در اختناق شدید پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حبس گردیده بود، جناب سلمان در مجلس ابوبکر بر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام شهادت داد و حمایت جدی خود را از حضرت اعلام کرد.⁴⁹ وانگهى سلمان، ابوذر، مقداد و بزرگان صحابه از انصار از بيعت (با ابوبکر) خوددارى كردند.⁵⁰ از سلمان رحمه الله مروى است كه آن جمع شوم (عمر، خالد، مغیره و جمعی دیگر) بعد از بیعت زبير بر سر من هجوم آوردند و دست و پا و گردن مرا مانند سلعه و كالا در هم پيچيدند و به غايت از روى خشم محكم بستند، چنانچه پنداشتم كه تمامى اعضاى مرا در هم شكستند. در آن دم با كمال حيرت و الم و غصه و غم يكى از آن مردم دست مرا از بند گشود و گفت: اى سلمان! خواهى نخواهى بيعت بايد نمود، و اين حكايات و حركات به هيچ وجه سود ندارد؛ چون دانستم كه آن مطيع رسول در آن باب صادق القول است، من نيز كراهتاً در آن محضر با ابابكر بيعت كردم و بعد از من نیز مقداد، اباذر و زبير با كمال كراهت بيعت كردند.⁵¹
پس از اینکه سلمان با کراهت و زور بیعت کرد، گفت: اميدوارم كه دنيا هميشه بر شما ناخوش و مقطوع و سرور و عيش خوش از شما مرفوع و منزوع باد.⁵²

نقش سلمان در شیعه بودن ایرانیان 
سلمان به جهت ایرانی بودن، ارتباط با ایرانیان را بر عهده داشت و حتی برای نشر دین، ترجمة بخشی از قرآن به زبان فارسی را به عهده گرفت. ایشان نامه های حضرت رسول صلی الله علیه و آله به ایرانیان و بالعکس را مدیریت می کرد و زمانی که ایرانیان برای دیدن پیامبر صلی الله علیه و آله می آمدند، به منزل جناب سلمان می رفتند. این ارتباط برای گسترش مکتب تشیع در ایران رابطه ای کلیدی به شمار می رفت؛ چراکه پس از حضرت رسول صلی الله علیه و آله لحظه ای از مولای متقیان، امیرمؤمنان علی علیه السلام جدا نشد و بدون ترس و با شهامتی بی بدیل در مقابل خلفا ایستاد و جملة معروف فارسی او کردید و نکردید ⁵³ زبانزد عام و خاص شد.
سلمان در فتح قادسیه، وقتی که به ایران برگشته بود، در صف مقدم جهاد حاضر شد و مردم هر منطقه را قبل از جنگ، سه بار به دین اسلام دعوت می کرد و مي فرمود: من از شما هستم و به شما علاقه مندم. به اسلام بپيونديد.
گرچه بنیان تشیع در زمان رسول حق پایه گذاری شد؛ ولی از مهم ترین عواملی که باعث تحکیم تشیع گردید، وجود شیعیان راستین و مخلصی همچون سلمان بود که خدمت به این سفیر الهی را به جان خریدند و در محضر پیامبر حق از هیچ کمکی فروگذار نکردند.
سلمان الخیر همان سلمانی بود که به فرمودة امیرالمؤمنین علی علیه السلام تمامی وجودش خیر بود، و مسلمانى مخلص، مهربان، عادل، زاهد و عالم، که با شجاعت از تشیع دفاع کرد و حقیقت تشیع را برای جهانیان به تصویر کشید. او مطیع بی چون و چرای امیرالمؤمنین علی علیه السلام بود و امامتش را امری الهی می دانست و به مردم تفهیم می کرد.
موارد بسياري در زمان خلفا رخ داد که خلفا در برابر سؤالات بيگانگان درمي ماندند و سلمان مردم را به نزد امام علي علیه السلام مي برد تا حضرت با پاسخ به سؤالها، آبروي اسلام را حفظ کند و جناب سلمان از اين طريق به آگاهي بخشي مي پرداخت و مقام علمي امیرالمؤمنین علیه السلام را به مردم نشان مي داد. ⁵⁴
چهار عامل اصلی ایمان، معرفت به اهل بیت علیهم السلام ، شجاعت و موقعیت شناسی در وجود شخصیت کم نظیر سلمان توانست ایشان را در صف مقدم تشیع قرار داده و مقام آن جناب را به اوج برساند.
گر من از باغ تو یک میوه بچینم چه شود
پیش پایی به چراغ تو ببینم چه شود
یا رب اندر کنف سایة آن سرو بلند
گر من سوخته یک دم بنشینم چه شود

---

پی نوشت: